ارزیابی صفات زراعی در لاین های m4 حاصل از القای موتاسیون و شناسایی لاین های موتانت مطلوب در کلزا (brassica napus l.)

چکیده با توجه به اهمیت گیاه کلزا (brassica napus l.) به عنوان یک گیاه دانه روغنی و جایگاه بالای آن در بین سایر گیاهان دانه روغنی، افزایش عملکرد دانه و نیز درصد روغن از اهمیت بالایی برخوردار است. به منظور بررسی و ارزیابی صفات زراعی در لاین هایm حاصل از القای موتاسیون و شناسایی لاین های موتانت مطلوب در کلزا، آزمایشی در سال زراعی 91-90 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان به صورت طرح لاتیس ساده 10×10 با دو تکرار اجرا شد. در این آزمایش 94 لاین جهش یافته با اشعه گاما بر روی ارقام ساریگل و rgs به همراه 6 ژنوتیپ شاهد مورد ارزیابی قرار گرفت. صفات زراعی و مورفولوژیک شامل روز تا گلدهی، روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در شاخه اصلی، تعداد شاخه فرعی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، عملکرد دانه در بوته، عملکرد در واحد سطح، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، مقاومت به شته، مقاومت به ریزش و همچنین محتوای روغن دانه بعضی ارقام اندازه گیری شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که لاین ها اختلاف بسیار معنی داری(p<0/01) برای همه صفات مورد مطالعه داشتند. طرح لاتیس ساده برای صفات روز تا گلدهی، روز تا رسیدگی، تعداد شاخه جانبی، تعداد غلاف در شاخه اصلی، تعداد دانه در غلاف، تعداد غلاف در بوته، مقاومت به ریزش، نسبت به طرح بلوک از کارایی یکسان یا کمتری برخوردار بود، بنابراین برای صفات فوق تجزیه واریانس با استفاده از طرح بلوک کامل تصادفی انجام گرفت. نتایج برآورد وراثت پذیری نشان داد برای همه صفات مورد مطالعه به جز وزن هزار دانه وراثت پذیری عمومی بالای 50 درصد بود. بالاترین وراثت پذیری متعلق به تعداد دانه در غلاف (89/9%) و کمترین آن به وزن هزار دانه (43%) اختصاص داشت. تفاوت کمی بین ضرایب تغییرات فنوتیپی و ژنتیکی برای اکثر صفات مشاهده شد. همبستگی ساده بین صفات نشان داد که صفات تعداد شاخه جانبی، تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه در بوته، عملکرد در واحد سطح و شاخص برداشت همبستگی مثبت و معنی داری با هم داشتند. نتایج تجزیه رگرسیون مرحله ای برای عملکرد دانه نشان داد که تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، تعداد دانه در غلاف، 40 درصد از تنوع عملکرد دانه را توجیه نمودند. طبق نتایج تجزیه مسیر تعداد غلاف در بوته بیشتربن اثر مستقیم بر عملکرد دانه داشت، در حالی که اثر غیرمستقیم آن از طریق وزن هزار دانه و تعداد دانه در غلاف ناچیز و مثبت بود. نتایج تجزیه به عامل ها، 4 عامل را مشخص نمود که 64 درصد از تنوع کل را توجیه کرد. این عامل ها به ترتیب عامل بهره وری، عامل فنولوژی، شاخه دهی ومخزن نامیده شد. تجزیه کلاستر بر اساس صفات مورفولوژیک و زراعی، لاین هارا در 4 کلاستر طبقه بندی کرد. لاین های گروه اول دارای صفات با عملکرد پایین، گروه دوم و سوم با عملکرد متوسط و گروه چهارم با عملکرد بالا می باشند. شماره به طور کلی نتایج این بررسی نشان داد که تنوع ژنتیکی وسیعی در میان لاین های مورد ارزیابی وجود دارد که می توان از آن برای دستیابی به لاین های مطلوب بهره جست. کلمات کلیدی: کلزا، اجزای عملکرد، تجزیه همبستگی، رگرسیون گام به گام، تجزیه علیت